Ülkemizde gıda fiyatları uzunca bir süredir ekonomi gündeminin ilk sıralarında yer almakta, TÜİK Harcama kalemleri içinde yüzde 25-26 oranlarıyla yer alarak enflasyon üzerinde önemli baskı oluşturmaktadır. İşlenmemiş Gıda fiyatlarındaki yüksek oynaklık, enflasyon görünümünü bozmakta ve enflasyon öngörüleri üzerinde önemli bir belirsizlik kaynağı oluşturmaktadır. Belirsizliğin getirdiği maliyet hesaplama zorlukları varsayımlarla aşılmaya çalışırken, işlenmiş ürün fiyatları da kontrol edilemez düzeylere ulaşmaktadır. Bu bağlamda, tüketici enflasyonu sepeti içinde yüksek ve öngörülemeyen oynaklık sergileyen gıda grubu ürünleri fiyatlarındaki gelişmelerin yakından takibi kritik önem taşımaktadır.
Gıda ve tarım ürünleri piyasalarının daha yakından izlenmesi amacı ile Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları, İzleme ve Değerlendirme Komitesi kuruldu. Kısa adıyla Gıda Komitesi 9 Aralık 2014 tarihinde, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın (Tarım ve Orman Bakanlığı adı) sekreteryasında kurulmuş, yaklaşık iki yıllık bir sürenin ardından yeniden yapılanmaya gidilerek Gıda Komitesi’nin sekreteryası 27 Aralık 2016 tarihinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na devredilmiştir.
Yeniden yapılandırma çerçevesinde Komite’de yer alan kurumlar Bakanlar düzeyinde temsil edilmekte, böylelikle Komite’nin icra kapasitesi ve karar alma gücü artırılmış, alınacak kararların zaman kaybetmeden uygulanmasının sağlanması hedeflenmiştir.
Komite, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı ve Ticaret Bakanlığı’nın katılımı ile Merkez Bankası sekretaryasında toplanmaktadır.
Gıda Komitesi’nin bugüne kadar aldığı kararlardan uygulamaya konulan tedbirleri konjonktürel tedbirler ve yapısal tedbirler olarak iki grupta sınıflandırmak mümkündür.
Konjonktürel tedbirler, bazı gıda ürünleri fiyatlarında gözlenen dönemsel aşırılıkları kontrol altına alabilmek ve spekülatif hareketleri engelleyebilmek için alınan dış ticaret önlemleri olarak tanımlanabilir. Birkaç örnek şöyle sıralanabilir:
- 2017 Yılı Mart ayında 2017/9955 Bakanlar Kurulu Kararı ile nohut ithalatında yüzde 19.3 olan gümrük vergisinin yerli üretimin devreye gireceği Temmuz ayına kadar sıfırlanması.
- 2017 Yılı Kasım ayında 2017/10796 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile çeşitli tahıl kepeklerinde gümrük vergisi sıfırlanırken, çeşitli yağlı tohum küspelerinde yem sanayinin kullanması şartıyla gümrük vergisinin yüzde 6.9’a indirilmesi.
- Gıda Komitesi’nde alınan karar doğrultusunda standart ekmekteki fiyatlandırma mekanizması gözden geçirilmiş ve 2017 Aralık ayında 2017/23 Sayılı “Türk Gıda Kodeksi Ekmek ve Ekmek Çeşitleri Tebliği (Tebliğ No: 2012/2)” nde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ yayınlanmıştır. Böylelikle ekmekteki minimum gramaj 250 gramdan 200 grama indirilmiş ve gramaj ayarlama adımları 50 gram yerine 10 gr olarak tespit edilmiştir. Bu düzenleme ile standart ekmekte daha esnek fiyatlama yapılabilmesinin önü açılmıştır.
Yapısal tedbirlerde ise, daha çok kalıcı fiyat istikrarı yönünde yapısal alanlara odaklanılmaktadır.
Uygulamaya konulan yapısal tedbirlerin bazılarını şöyle sıralayabiliriz;
- Meyve ve Sebzede lojistik süreçlerin iyileştirilmesi. Hal yasasında yapılacak düzenlemelerle hal iletişim modelinin dünyadaki iyi uygulamalar örnek alınarak iyileştirilmesi.
- Lisanslı Depoculuk Sisteminin Geliştirilmesi ve Yaygınlaştırılması.
- Üretici Birliklerinin Teşvik Edilmesi ve Yaygınlaştırılması.
- Gıda piyasalarındaki Aracıların Gözetimi ve Denetlenmesi
- Tarımsal Finansmana Erişimin Kolaylaştırılması
Şimdi konunun en can alıcı noktasına gelmiş bulunuyoruz. Gıda Komitesi Gündem ve Kararlara ilişkin kamuoyu iletişimini nasıl yapmaktadır?
Gıda Komitesi’nde alınan kararların iletişimini Merkez Bankası üstlendiği sekreterya görevi doğrultusunda kendi web sitesinde yayınlanan basın duyuruları ile, Komitede yer alan Bakanların ise çeşitli araçlarla kamuoyuna yaptıkları açıklamalarla iletişim sağlanmaya çalışılmaktadır.
Bu iletişim şekli ile Gıda Komitesi’nin kamuoyunda geniş çaplı bir farkındalık oluşturması beklenemez. Aksi olsaydı, 13.09.2023 tarihli “Nasıl Bir Ekonomi” günlük gazetede tanınmış bir köşe yazarının “Gıda Komitesi Ne İş Yapar?” sorusu yer almazdı.
Açık iletişim ve bir sözcü yardımıyla kamuoyunu bilgilendirme Gıda Komitesi’ne inanırlık ve güveni artıracaktır.
Necdet BUZBAŞ
TOBB Gıda Meclisi Başkanı
