Yıl sonlarında adettir; Geçmiş yılın muhasebesi yapılacak, gelecek yılın tahmin ve temennileri sıralanacak. Yeni yılın ilk sayısı olması nedeniyle bu yıl ben de bu geleneğe uymayı düşündüm. Aslında düşünce bana ait değil. Ulusal iki ekonomi dergisi ile yine ulusal bir ekonomi gazetesinin yılsonu sayıları için görüş talepleri sıraya girince “Gıda Türk Dergisi”nin de neyi eksik deyip listeye ilave ettim.
Gıda Türk Dergisi’nin Perspektif köşesini 2024 yılı Gıda ürünleri ihracatı verileriyle değerlendirmek üzere sektör açısından yararlı olacak tezinden hareketle kullanmaya karar verdim. Verilerin seçilmesi, değerlendirilmesi uğraşısında Sayın dostum İsmail Kemaloğlu’nun İK Tarımüssü Uluslararası Danışmanlık Şirketi’nin Şubat 2025 Tarım Piyasaları Bülteni’nden sıkça yararlandım. Kendisine her ay yayınladığı bu değerli çalışma için teşekkürü bir borç bilirim. Bülten içinde sıkıştırılmış bir iki haber var ki gıda sektörünün yıllarca çözüme kavuşturulamamış, herkesin şikayetçi olduğu ama çözüm üretmeye yanaşmadığı konular olarak tartışmaya açılıyor. Bunları da paylaşmış olacağım.
Ülkemiz sıkça yapılan tarım-gıda sektörü varlık ve yokluklarının tartışmaları ötesinde net ihracatçı bir sektör olarak elde ettiği dış ticaret fazlasıyla cari açığın dengelenmesinde önemli bir role sahip. Ülke olarak üretiyor, 100 milyona yakın nüfusu besliyor ayrıca ihraç ediyoruz. Üretemediğini ithal edip işleyerek ihraç ettiği de var. Halen çok ciddi üretim ve ihracat potansiyeli barındırıyor.
Yurtiçi üretim, ihracat ve ithalat bütüncül bir yaklaşımla ele alınmalı ve koordine edilmelidir. İç piyasa önlemleri veya ithalat önlemlerinin çok sayıda sektöre olan etkisi analitik değerlendirilmelidir.
Öte yandan yurtiçi kaynaklarla ithalatı önleyebileceğimiz ve hatta ihracatçı konuma geçebileceğimiz bazı sektörlerde ithal bağımlılığımız sanki kader. Halen ithal bağımlılığımız artarak devam ediyor. Bitkisel üretimden birkaç ürün ile hayvancılık böyle.
Ekmeklik Buğday İthalatı
2023 yılında 11.4 milyon ton olan toplam ithalat, 2024 yılında 4.34 milyon ton oldu. 2023 yılında toplam 3402.82 milyon dolarlık ithalata karşılık 2024 yılında 1038.74 milyon dolarlık ithalat yapıldı.
2023 yılında ortalama ithalat fiyatı 298.54 dolar/ton iken 2024 yılında 239.37 dolar/ton oldu.
Un İhracatı
2023 yılında toplam ihracat 3.66 milyon ton, 2024 yılında 3.02 milyon ton oldu. 2023 yılında toplam 1465.1 milyon dolarlık ihracata karşılık 2024 yılında 1160.04 milyon dolarlık ihracat gerçekleşmiştir.
İhracattaki yüzde 20’lik azalma Tarım ve Orman Bakanlığı’nın aldığı kısıtlama kararı nedenli.
2023 yılında ortalama ihracat fiyatı 400.7 dolar/ton iken 2024 yılında 383.72 dolar/ton oldu.
Makarna İhracatı
2023 yılında toplam ihracat 1.35 milyon ton, 2024 yılında 1.45 milyon ton. 2023 yılında toplam 905.5 milyon dolarlık ihracata karşılık 2024 yılında 933.22 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir. 2023 yılında ortalama ihracat fiyatı 672.84 dolar/ton iken 2024 yılında 644.92 dolar/ton olmuştur.
Makarna ihracatındaki istikrarlı artış Anadolu genelinde makarna fabrikası yatırımına ilgiyi artırmakta, ilave yatırımlar söz konusu olabilir. Bir zamanlar un üretiminde yaşanan atıl kapasite sorununa burada dikkat göstermekte yarar var.
Bulgur İhracatı
2023 yılında toplam ihracat 252.31 bin ton, 2024 yılında 243.93 bin ton. 2023 yılında toplam 154.28 milyon dolarlık ihracata karşılık 2024 yılında 138.09 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirildi. 2023 yılında ortalama ihracat fiyatı 611.45 dolar/ton iken 2024 yılında ortalama ihracat fiyatı 566.12 dolar/ton’a geriledi.
Bulgur ihracatı son üç yıldır düşüş eğilimindedir.
İrmik İhracatı
2023 yılında toplam ihracat 86.87 bin ton, 2024 yılında ise 91.9 bin ton oldu. 2023 yılında 50.38 milyon dolarlık ihracata karşılık 2024 yılında 47.88 milyon dolarlık ihracat gerçekleşti. İrmik ihracatı da düşüş eğiliminde.
2023 yılında ortalama ihracat fiyatı 579.98 dolar/ton iken, 2024 yılında ortalama ihracat fiyatı 521.01 dolar/ton oldu.
Bisküvi İhracatı
2023 yılında toplam ihracat 521.96 bin ton, 2024 yılında 547.26 bin ton. 2023 yılında toplam 1472.48 milyon dolarlık ihracata karşılık, 2024 yılında 1595.64 milyon dolarlık ihracat yapıldı.
2023 yılında ortalama ihracat fiyatı 2821.04 dolar/ton iken, 2024 yılında 2915.66 dolar/ton oldu.
Mısır İthalatı
Mısırın ayrıcalıklı bir yeri olduğunu ilkin vurgulayalım. Gerek kırmızı et gerekse kanatlı sektöründe yem bitkisi olarak yer almanın ötesinde aynı zamanda bir endüstri bitkisidir. Bitkisel yağ ve nişasta bazlı şeker sektörlerinin değişmez hammadde kaynağıdır. Su kısıtı gerekçesiyle az su bulunan bölgeler için üretimi uygun olmayabilir. Ancak Çukurova gibi sulu tarımın yapılmak zorunda olduğu ve alternatif ürünlerin mısırdan daha az su tüketmediği bilimsel çalışmalarla ortaya konulduğu gerçeğinden hareketle mısır üretimin önemi dikkatten kaçırılmamalıdır.
2023 yılında toplam ithalat 1.9 milyon ton, 2024 yılında ise 3.99 milyon ton. 2023 yılında toplam 559.84 milyon dolarlık ithalata karşılık, 2024 yılında 918.06 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilmiş. 2023 yılında ortalama ithalat fiyatı 295.33 dolar/ton iken 2024 yılında 230.23 dolar/ton olmuştur.
2024 yılında mısır ithalatında 3.99 milyon ton ithalat ile tarihi rekor kırılmış, karşılığında 918 milyon dolar döviz ödenmiştir.
Arpa İthalatı
2023 yılında toplam ithalat 1.5 milyon ton, 2024 yılında 52.24 bin ton. 2023 yılında toplam 448.09 milyon dolarlık ithalata karşılık 2024 yılında 10.74 milyon dolarlık ithalat yapıldı.
2023 yılında toplam ithalat fiyatı 299.39 dolar/ton iken 2024 yılında 205.54 dolar/ton olarak gerçekleşti.
Pirinç İthalatı
2023 yılında toplam ithalat 570.69 bin ton, 2024 yılında ise 126.16 bin ton. 2023 yılında toplam 392.07 milyon dolarlık ithalata karşılık 2024 yılında 100.81 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirilmiş.
2023 yılında ortalama ithalat fiyatı 987.02 dolar/tın iken 2024 yılında 799.08 dolar/ton olmuştur.
Sırada vereceğimiz iki güzel haber var. İlki hayvancılık ile ilgili bir çalışma; diğeri ise sektördeki bilgilendirme kirliliği.
- Birkaç akademisyen ve İK Tarımüssü Uluslararası Danışmanlık Şirketi birlikteliğinde 5 ay süre boyunca yapılan saha taramaları ve çiftçi buluşmalarıyla İstanbul Sanayi Odası için yapılan çalışma. Yakında yayınlanacak.
- Nişasta Sanayicileri Derneği katkılarıyla 20 Şubat tarihinde Adana’da yapılacak bir yuvarlak masa toplantısı. Sektörün entelektüel kişilerinin davet edildiği “tarım gıda sektöründeki bilgilendirme kirliliği” konulu toplantı.
Pandemiyle birlikte başlayan veya belirginleşen dünya ticaret koridorları değişiyor. Ülkeler ticaretlerini millileştirmeye yönelirken dış ticaretlerini yakın ülkelerden sağlamaya yoğunlaştırıyorlar. Gıda ürünlerinin stratejik önemi, ülkemizin bölgesel tarım- gıda üssü olma üstünlüğünü güçlendiriyor. Bu üstünlüğü yükseltmenin tek yolu günümüz teknolojileri ile donatılmış bir tarım-gıda sektörü olabilmekten geçiyor.
Necdet BUZBAŞ
TOBB GIDA MECLİS BAŞKANI
