İstanbul Sanayi Odası (İSO),Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşları çalışmasını 1968 yılından bu yana her yıl hazırlayarak kamuoyunun bilgisine sunmaktadır. 57.Yaşını geride bırakan bu çalışma önce 100, daha sonra 300 ve 1980 yılından bu yana da 500 Büyük Sanayi Kuruluşu kapsamında hazırlanmaktadır.
Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (İSO 500 ) çalışması önemli bir referans kaynağı niteliğindedir. Aynı zamanda 58 yıla yaklaşan birikimiyle Türk Sanayinin gelişimine ve geleceğine ışık tutmaktadır.2023 Yılında depremin,2024 yılında enflasyon düzeltmesinin yol açtığı takvim değişikliği nedeniyle gecikmeli açıklanan İSO 500 Araştırma sonuçları bu yıl yeniden Mayıs ayında kamu oyu ile buluştu.
Türkiye ekonomosi 2024’de yüzde 3,2 ile geçen yıllara göre yavaş fakat iç-dış talep bileşim açısından daha dengeli büyümüştür.
Türk Lirasında reel değerlendirme 2024 yılında da devam etmiş,bunun etkisiyle Türkiye’nin nominal milli geliri 2024 yılında 1.3 trilyon dolar düzeyine ulaşmıştır. Kişi başına GSYH ise 15 bin doların üzerine çıkmıştır. İhracat özellikle Avrupa’daki durgunluğun etkisiyle yüzde 1’e yakın ılımlı bir artış gösterirken, ithalatta yüzde 4.1 azalış yaşanmıştır.
Üretim yöntemiyle milli gelir verilerine bakıldığında,sanayi sektöründe zayıflığın devam etmesi en olumsuz gelişme olarak dikkat çekmektedir. 2023 yılında yüzde 1.7 olan sanayi sektörü büyümesi 2024’te yüzde 0.5’e zayıflamıştır.
Aynı dönemde gıda sanayinin de içinde yer aldığı imalat sanayi ise yüzde 2,5 büyümeden yüzde 0.2 daralmaya geçmiştir.
Yılın son çeyreğinde sanayi sektörlerinin geneline yayılı bir toparlanma eğilimi gözlemlenmiştir.
Sanayi sektöründe gözlenen bu zayıflığa karşın 2024 yılı büyümesini hizmetler ve deprem sonrası yeniden inşa faaliyetlerinin desteklediği inşaat sektörü sürüklemiştir.
2022 Yılında yüzde 26.4’e kadar çıkan sanayi sektörünün GSYH’de ki payı,2024’ te yüzde 20’ye gerilemiş, aynı dönemde imalat sanayinin payı ise yüzde 22.1’den yüzde 17.1’e düşmüştür.
Sanayi istihdamı 2024’te hemen hemen yatay seyretmiştir. TUİK yıllık iş gücü istatistiklerine göre 2024 yılında iş gücü 837 bin, istihdam ise 988 bin kişi artmış, bu şekilde işsiz kişi sayısının 151 bin kişi azalmasıyla dar tanımlı işsizlik oranı da 0.7 puan düşerek yüzde 8.7’ye, 2013 sonrası en düşük düzeye gerilemiştir.
2023 Yılında 48 bin kişi artan sanayi sektörü istihdamı 2024 yılında da 35 bin kişilik zayıf bir artış gerçekleştirmiş, toplam tarım dışı istihdamdaki 856 bin kişilik artışın büyük çoğunluğu hizmetlerden ve inşaat istihdamı ile genişlemiştir.
Hizmetlerdeki katılık nedeniyle enflasyonda kazanımlar sınırlı kalmıştır. Yıllık tüketici enflasyonu 2024 Mayıs ayında yüzde 75.4 ile zirve görmüştür. Yılın ikinci yarısı itibariyle uygulanan dezenflasyon programı ile enflasyon yıl sonunda yüzde 44.4 düzeyinde tamamlanmıştır.
Ana maliyet kanallarındaki hafiflemeye bağlı olarak grup temel mallarında ki enflasyonu 2023 Aralık ayında yüzde 52.8’den 2024 sonunda yüzde 27.4’e indirmiştir.Temel mallar içerisinde yer alan ve yakından takip edilen dayanıklı mal enflasyonu aynı dönemde yüzde 22.5’e gerilemiştir.
2024 yılında dezenflasyon açısından asıl zorluk hizmetler tarafındaki katılık olmuştur.2023 sonunda yüzde 90.7 düzeyinde bulunan enflasyonu yıl içinde yüzde 97 düzeyine kadar yükselmenin ardından 2024’ü yüzde 65.7 ile TÜFE’nin belirgin şekilde üzerinde tamamlanmıştır.
2024 yılında tüketim harcamalarında yavaşlamanın sağlandığı ,üretilen yatırımların benzer şekilde zayıfladığı, inşaat yatırımlarının ise sürece dirençli seyrettiği daha dengeli bir talep kompozisyonu şekillenmiştir. İthalatta sert bir gerileme gerçekleşmiş,ihracat ise dünyadaki zayıflık gözönüne alındığında fena sayılmayacak bir performans sergilemiş,bu şekilde dış dengede iyileşme sağlanmıştır.
İmalat sanayi içinde yer alan gıda ve içecekler sanayi, İSO 500 Büyük Sanayi kuruluşu içinde toplam 118 firma ile yer almıştır. Gıda ürünleri üretimi 111, içecek ürünleri imalatı 4, Alkollü içecekler imalatı 3 firma ile temsil edilmiştir. Yabancı sermaye payı kuruluş sayısı gıda ürünleri üretiminde 21, içecek ürünleri üretiminde 4 adettir. (Alkollü içecekler dahil)
Gıda ve içecek üretim sektörü 2024 yılını satışlar olarak başarılı geçirmiştir diyebiliriz. Gıda ürünleri üretiminden net satışlar 1.243.227.980.218 TL ile vergi öncesi 87.560.338.905 TL dönem karı sağlarken içecekler ürünleri üretiminde net satışlar 84.832.313.801 TL vergi öncesi dönem karı 3.321.336.582 TL olarak gerçekleşmiştir.
Gıda ürünleri üretiminde 111 iş yerinde, ortalama 155.023 kişi ücretli olarak çalışmakta 2024 yılında toplam 107.963 milyar TL maaş ve ücretler ödenmiş , ücretli çalışan başına 9.856.527 TL’lik net satış gerçekleşmiştir.
İçecekler üretiminde toplam 7 iş yerinde ortalama 5.827 kişi çalışmakta 2024 yılında, maaş ve ücretler toplamı olarak 8.214 milyon TL ödenmiş, ücretli çalışan başına 14.969.234 TL’lik net satış sağlanmıştır.
Türkiye Sanayi mamülleri ihracatı 2024 yılında 245.1 milyar dolar olarak gerçekleşirken İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu bunun içinde 96.6 milyon dolarlık pay almıştır. Gıda ürünleri üretim sektörü ihracatı ise 2023 yılında 7,56 milyar dolar iken 2024 yılında 8.77 milyar dolara yükselmiştir. İçecekler üretimi ihracatı ise 2024 yılında 0.15 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Kuruluşların brüt satış karından faaliyet giderlerinin çıkarılması ve farkın net satışlara bölünmesiyle elde edilen sektörel faaliyet karı gıda ürünleri üretim sanayi için %10.5, içecekler üretim sanayi için %5.7 olarak gerçekleşmiştir.
2023 yılı İSO 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırma çalışmasında bir hayli eleştiri konusu olan AR-GE harcamalarının üretimden satışlara oranı 2024’te %0.7’ye ulaşmıştır.
Gıda ürünleri üretim sanayinde 2023’te 39 olan AR-GE yapan firma sayısı bu yıl 43’e, içecekler üretimi sanayinde ise 2023’te AR-GE yapan firma sayısı 3 iken bu yıl yine 3’te kalmıştır. AR-GE harcamalarında önemli artışlar kaydedilmiştir. Gıda ürünleri sanayinde 2023’te 899.272.066 TL AR-GE harcaması yapılmışken, 2024’te harcama 1.676.082.334 TL’ye yükselmiştir.
İçecekler sanayinde de şirket sayısı aynı kalırken AR-GE harcamalarında artış yaşanmış, 2023’te 7.474.405 TL olan harcama 16.656.711 TL’ye artış göstermiştir.
Küresel ekonomik yavaşlama ve yurt içinde uygulanan dezenflasyon politikaları gıda ve içecekler üretimi sanayi performanslarını oldukça etkilemiştir.
Ana harcama gruplarında yüzde 25 oranında yer alan gıda ve içecek ürünleri, manşet enflasyonun hem nedeni(faali) hem sonucu (mağduru) olarak yapışkan karekterini aylarca devam ettirerek belirsizlikler gıda ve içecekler sanayinin daha iyi performans göstermesini engelledi.
NECDET BUZBAŞ
TOBB GIDA MECLİSİ BAŞKANI
